1851: Gemeente Opsterland in tweeën gedeeld
In Nederland zijn er diverse gemeentelijke herindelingen uitgevoerd. Deze geschiedenis gaat terug tot het begin van de negentiende eeuw. In 1851 bestonden er 1209 gemeenten in Nederland. In 2023 was dit teruggebracht naar 342. Vooral vanaf 1970 zijn er veel herindelingen uitgevoerd.
Contour
De naam Opsterland komt als eerste voor in 1395 en werd gespeld als Upsateraland. Het heeft een totaal oppervlak van 227,68 km². Een groot deel van de dorpen in Opsterland worden al genoemd in een lijst uit 1315, waarin kapellen worden opgesomd. Elk dorp dat een kapel bezat, werd daarin genoemd. Bijzonder aan Opsterland is, dat de gemeentegrenzen van Opsterland al eeuwenlang hetzelfde zijn. Op oude kaarten, bijvoorbeeld uit 1718 van Schotanus-Halma, zien we al de contour die gelijk is aan nu. Toen heette een gemeente nog een grietenij. Van het begin van de zestiende eeuw tot 1851 waren er in Fryslân 30 grietenijen die waren ondergebracht in de voormalige gouwen Oostergo, Westergo en Zevenwouden. De grietenij Opsterland viel onder Zevenwouden, samen met de grietenijen Aengwirden, Doniawerstal, Gaasterland, Haskerland, Lemsterland, Ooststellingwerf, Schoterland, Uteingeradeel en Weststellingwerf. Een aantal daarvan is ondertussen samengevoegd. Op 1 mei 1798 werd het begrip gemeente als staatsrechtelijk begrip geïntroduceerd in Nederland (Staatsregeling voor het Bataafsche Volk).
Ontwerp
In 1851 stelde de gemeentewet een minimum in van 25 kiesgerechtigden per gemeente als voorwaarde, wat toen alleen de belastingbetalende mannen waren. Er waren toen 10.440 inwoners in Opsterland. In dit jaar werd er ook gekeken naar een mogelijke splitsing van de gemeente Opsterland. Hoewel we de exacte grensbepaling niet kennen, was er sprake van de wens om de gemeente op te delen in twee delen: onder westelijk Opsterland zouden vallen Gorredijk, Langezwaag, Kortezwaag, Luxwolde, Terwispel en Lippenhuizen (Nij Beets en Tijnje bestonden nog niet) met in totaal 5282 inwoners en als hoofdplaats Gorredijk. Onder oostelijk Opsterland zouden dan komen te vallen Beets, Beetsterzwaag, Olterterp, Ureterp, Siegerswoude, Duurswoude. Wijnjeterp en Hemrik met in totaal 5057 inwoners met als hoofdplaats Beetsterzwaag. Opvallend is dat Bakkeveen niet genoemd werd. In het document, dat uiteindelijk een ontwerp is gebleven, staan bovendien enkele voorwaarden uiteengezet.
Grenzen stellen
De grenzen van een gemeente of andere eenheid waren vaak niet heel scherp gesteld. Grensgeschillen kwamen veel voor de afgelopen eeuwen. Toch is de grens van Opsterland nagenoeg hetzelfde gebleven. Dat betekende niet dat er geen geschillen waren. Een van de oudste geschillen speelde zich af in 1508 tussen Bakkeveen en het Drentse dorp Een. De bewoners van Een verklaarden dat de nog bestaande en op de Fries-Drentse grens gelegen Landweer de ‘marckscheijdinge’ was tussen de Een en Opsterland. De aarden vestigingswal lag dwars over de zandrug en sloot de oude landweg naar Drenthe en stad Groningen af. Restanten van deze weg zijn 200 meter westelijk van de landweer nog zichtbaar als een holle weg op de heide van Allardsoog. Maar ook binnen de gemeente kwamen regelmatig geschillen voor over waar een grens lag op een perceel, zoals bijgevoegde kaart uit 1763 aantoont. Of het nu op lokaal niveau of om grotere gebieden gaat, geschillen over grenzen spelen ook nu steeds een belangrijke rol in de wereld.
Afbeeldingengalerij
